मुंबईत अवयवदानाची वाढती गरज दिवसेंदिवस स्पष्ट होत आहे. गेल्या 25 वर्षांत अवयव प्रत्यारोपणासाठी 18 हजारांहून अधिक रुग्णांची नोंदणी करण्यात आली आहे, मात्र केवळ 10 टक्के रुग्णांनाच आवश्यक अवयव मिळवता आले आहेत. ही स्थिती गंभीर असून, अवयवदानाबाबत जनजागृती आणि संख्यात्मक वाढीची नितांत गरज आहे.
वाढती गरज आणि मर्यादित उपलब्धता
अवयव प्रत्यारोपण हे जीव वाचवण्यासाठी अत्यंत महत्वाचे ठरते, विशेषत: किडनी, लिव्हर, हृदय आणि फुफ्फुसांचे प्रत्यारोपण हे रुग्णांसाठी जीवनदान देऊ शकते. परंतु, वास्तविकता अशी आहे की अवयवदानाची उपलब्धता खूपच कमी आहे. नोंदणीकृत रुग्णांची संख्या दरवर्षी वाढत असताना, उपलब्ध अवयवांची संख्या मात्र तुलनेत खूपच कमी आहे. या तफावतीमुळे अनेक रुग्णांना प्रत्यारोपणाची प्रतीक्षा करत असताना आपल्या प्राणांची आहुती द्यावी लागते.
मुंबईसारख्या मोठ्या शहरातही अवयवदानाविषयी जागरूकता अजूनही कमी आहे. लोकसंख्येच्या तुलनेत अवयव दान करणाऱ्यांची संख्या नगण्य आहे. मुंबईत गेल्या काही वर्षांत काही जागरूकता मोहीमा राबविल्या गेल्या असल्या तरी, याचा पुरेसा फायदा प्रत्यक्षात झालेला नाही. अवयवदान प्रक्रियेबद्दलची माहिती अपुरी असल्यामुळे किंवा धार्मिक आणि सामाजिक गैरसमजांमुळे अनेकजण अवयवदान करण्यास संकोच करतात.
अवयवदान प्रक्रियेतील अडचणी
अवयवदानाची प्रक्रिया अनेक वेळा अत्यंत गुंतागुंतीची ठरते. त्यात रुग्णालयातील सुविधा, योग्य वेळी अवयवांचे काढणे आणि प्रत्यारोपणासाठी सुसज्ज करणे, यासारख्या अनेक बाबी महत्त्वाच्या ठरतात. तसेच, ब्रेन डेड झालेल्या रुग्णांच्या कुटुंबांना अवयवदानासाठी तयार करणे हे देखील एक आव्हानात्मक काम आहे. त्यामुळे प्रक्रिया वेळखाऊ ठरते आणि अवयव प्रत्यारोपणासाठी लागणारी योग्य वेळ निघून जाते.
सरकारचे प्रयत्न
महाराष्ट्र सरकार आणि आरोग्य विभागाने या समस्येवर उपाययोजना करण्यासाठी काही महत्वपूर्ण पावले उचलली आहेत. अवयवदानाबाबत जनजागृती वाढवण्यासाठी विविध कार्यक्रम, शिबिरे आणि मोहीमा राबविण्यात आल्या आहेत. अवयवदान प्रक्रियेसाठी आवश्यक तांत्रिक आणि वैद्यकीय सुविधांचे जाळे मजबूत करण्यासाठी देखील प्रयत्न सुरू आहेत. तसेच, रुग्णालये आणि वैद्यकीय कर्मचारी यांना प्रशिक्षण देऊन या प्रक्रियेतील अडचणी कमी करण्यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत.
जनजागृतीची गरज
अवयवदानाबद्दल जनतेमध्ये अधिकाधिक जागरूकता निर्माण करणे हे सध्या अत्यावश्यक आहे. अवयवदानाचे महत्त्व, त्याची प्रक्रिया, आणि त्यातील गैरसमज दूर करण्यासाठी शाळा, महाविद्यालये, सामुदायिक केंद्रे आणि धर्मगुरुंच्या मदतीने जनजागृती मोहिमा राबवणे गरजेचे आहे. ब्रेन डेड रुग्णांच्या कुटुंबीयांना समुपदेशन देऊन, त्यांना अवयवदानाचे महत्त्व पटवून देणेही अत्यंत आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
मुंबईत अवयव प्रत्यारोपणासाठीची रुग्णसंख्या वाढत असून, त्यानुसार अवयवांची उपलब्धता मात्र खूपच कमी आहे. अवयवदानाबाबत जनतेत जागरूकता निर्माण करणे, धर्म आणि समाजातील गैरसमज दूर करणे, तसेच अवयवदान प्रक्रियेला गती देणे या सर्व पातळ्यांवर काम करणे अत्यंत गरजेचे आहे. योग्य पद्धतीने जनजागृती आणि अवयवदानाच्या प्रक्रियेत सुधारणा केल्यास अधिक रुग्णांना जीवदान मिळू शकेल, आणि त्यांचे जीवन अधिक चांगल्या प्रकारे जगण्यास मदत होईल.